1. Gian lận thuế nhập khẩu qua trị giá tính thuế; phân loại và áp mã hàng hóa; Khai báo xuất xứ đối với hàng hóa nhập khẩu.
Cơ sở tính thuế đối với hàng hóa nhập khẩu là giá bán được tính đến cửa nhập khẩu đầu tiên, bao gồm cả chi phí vận tải F và phí bảo hiểm I (giá CIF). Theo đó, với cơ chế tự kê khai, tự tính, tự nộp thuế, nhiều doanh nghiệp đã tự ý hoặc thông đồng với người bán điều chỉnh trị giá giao dịch của hàng hóa nhập khẩu về mức thấp nhất có thể trên hợp đồng mua bán và hóa đơn thương mại nhằm giảm số thuế nhập khẩu phải nộp. Điều 7 Hiệp định chung về thương mại và thuế quan (GATT), đã tạo điều kiện thuận lợi nhiều cho doanh nghiệp song trên thực tế nhiều doanh nghiệp đã lợi dụng chính sách đó để trốn, lậu thuế với các hình thức như:
+ Khai báo giá trị hàng hóa không trung thực:
Với cách này, bên nhập khẩu sẽ khai báo giá trị hàng hóa nhập khẩu thấp hơn so với giá trị hàng hóa đó trong thực tế. dịch của doanh nghiệp. Gian lận thuế qua giá đối với hàng hóa nhập khẩu không chỉ dừng lại ở những mặt hàng có giá trị lớn, mà ngay cả những mặt hàng có giá trị thấp như quần áo, giày dép cũng bị doanh nghiệp “đạo giá” nhằm giảm số thuế phải nộp. Không chỉ vậy, có các doanh nghiệp còn khai báo thấp trị giá đối với những mặt chịu thuế tiêu thụ đặc biệt, có thuế suất cao, những mặt hàng nhạy cảm hay biến động về giá
+ Lợi dụng việc được trừ các khoản được trừ: Đây chính là điểm để các doanh nghiệp lợi dụng tối đa khoản được trừ để khai báo hải quan. Doanh nghiệp lợi dụng các qui định về chiết khấu, giảm giá hoặc không khai báo tiền bản quyền, phí giấy phép, các khoản trợ giúp, phí hoa hồng … để làm giảm trị giá tính thuế hàng nhập khẩu.
+ Tháo rời hàng nguyên chiếc thành linh kiện hoặc nguyên liệu nhập khẩu:
Lợi dụng chính sách thuế hiện hành thuế suất đối với linh kiện hoặc nguyên liệu nhập khẩu thấp hơn hàng nguyên chiếc nhập khẩu do vậy thủ đoạn này được thực hiện bằng cách lập nhiều công ty khác nhau hoặc móc nối giữa các công ty với nhau và mỗi công ty nhập khẩu một bộ phận cấu thành của hàng nguyên chiếc về các cửa khẩu khác nhau trong các thời điểm khác nhau để tránh sự kiểm soát của cơ quan Hải quan. Đối với trường hợp hàng hoá là nguyên chiếc có thuế suất thuế nhập khẩu cao hơn thuế suất thuế nhập khẩu của các chi tiết tháo rời thì doanh nghiệp nhập khẩu sẽ tháo rời các chi tiết rời của một sản phẩm, chia nhỏ lô hàng để nhập khẩu làm nhiều chuyến để được phân loại theo từng chi tiết linh kiện nhằm gian lận thuế NK qua thuế suất...
Ngoài ra, thực tế trong những năm gần đây khi Nhà nước áp dụng chính sách thuế suất nhập khẩu linh kiện ô tô thấp thì việc lợi dụng chính sách này để chuyển giá đã diễn ra khá phổ biến, như khai tăng giá trị của linh kiện phụ tùng đầu vào bằng hoặc cao hơn giá trị của sản phẩm hoàn chỉnh nhập khẩu kinh doanh hoặc nhập khẩu bộ linh kiện không đồng bộ, thiếu một vài chi tiết, gây khó khăn cho cơ quan hải quan trong việc xác định trị giá tính thuế hoặc lợi dụng quy định về hàng khuyến mại, hàng bảo hành để gian lận thuế.
+ Khai tăng trị giá tính thuế so với trị giá thực tế của hàng hoá nhập khẩu:
Mục đích là để tăng vốn đầu tư và chuyển “lậu” lợi nhuận ra nước ngoài, hình thức này thường được thực hiện bởi các doanh nghiệp nhập khẩu hàng hoá dưới hình thức tiếp nhận đầu tư từ nước ngoài như các Công ty đa quốc gia, Công ty mẹ-con... Ngoài ra một số doanh nghiệp Nhà nước hoặc doanh nghiệp nhập khẩu là đầu mối cung cấp cho các doanh nghiệp Nhà nước cũng dùng thủ đoạn này để rút tiền từ ngân sách Nhà nước hoặc trốn thuế thu nhập doanh nghiệp. Hàng nhập khẩu thường là những mặt hàng có thuế suất nhập khẩu thấp, hoặc được miễn thuế nhập khẩu như máy móc, thiết bị, hoặc nguyên liệu sản xuất hàng xuất khẩu....
+ Khai thấp về chất lượng hàng hóa:
Có thể thấy như vải, sợi, sắt thép, hương liệu... doanh nghiệp sẽ khai báo hàng hóa của họ là hàng hóa thứ phẩm, hàng tồn kho, hàng loại A,B,C,D hoặc là hàng vỡ vụn nhiều. Trên thực tế một số doanh nghiệp khai báo thép cuộn của họ là thép cuộn loại 2 nên giá khai báo thấp hơn trên cơ sở dữ liệu giá mà các doanh nghiệp khác đã nhập, khi cán bộ giá hỏi cơ sở nào xác định hàng loại 2 thì doanh nghiệp không thể giải trình được. Đối với mặt hàng vải như hàng vải giả da, khi doanh nghiệp khai báo vải giả da loại A, B,C, D thì cũng không có cơ sở xác định căn cứ vào đâu khai báo như vậy. Ngay cả nhà sản xuất cũng không thể xác nhận hay chứng minh được khi Hải quan yêu cầu xuất trình cơ sở đối chiếu khai báo. Những trường hợp như trên đều bị Hải quan bác giá khai báo và chịu truy thu thuế sau khi tham vấn.
+ Khai báo sai mã số hàng hóa:
Lợi dụng cơ chế tự kê khai, tự tính thuế trong quá trình thông quan, nhiều doanh nghiệp đã thực hiện hành vi mô tả sai hàng hoá trên tờ khai Hải quan, đưa hàng hoá từ mã số có thuế suất cao về mã số có thuế suất thấp để gian lận trốn thuế. So với các hình thức gian lận trên thì hình thức này ít phổ biến hơn, chỉ tập trung ở một số mặt hàng có hàm lượng công nghệ cao, tính chất lý hoá phức tạp khó nhận biết bằng mắt thường. Trong thực tế, để gian lận thuế các doanh nghiệp cố tình khai báo sai mã số của hàng hoá nhập khẩu; lợi dụng sự phức tạp trong cơ cấu sản phẩm cũng như tên gọi, đặc biệt là những sản phẩm mới, là hỗn hợp của nhiều chất hoặc linh kiện khó có thể phân biệt bằng cảm quan để kê khai vào mã số có thuế suất thấp.
Tình trạng doanh nghiệp gian lận thuế bằng thủ đoạn nhập nhằng trong khai báo hải quan, như: khai báo sai mặt hàng hoặc tính chất mặt hàng để được áp mã số thuế thấp; nhập nhiều, khai ít… cũng diễn ra phổ biến. Có những lô hàng, do khai báo sai mặt hàng dẫn đến chênh lệch thuế vài trăm triệu đồng, thậm chí cả tỉ đồng. Điển hình có lô hàng là ô tô tải của Công ty CP Dịch vụ và Thương mại Đức Phát tỉnh Ninh Bình, nhập khẩu lô hàng khai báo sai thuế suất thuế nhập khẩu, sau khi kiểm tra Chi cục thuế tỉnh Ninh Bình truy thu thuế là 2.753.950.000 VNĐ.
+ Giả mạo mục đích xuất khẩu, nhập khẩu để được hưởng ưu đãi thuế: Chứng từ thường hay được các chủ hàng giả mạo với mục đích gian lận thuế thường là các chứng từ nộp thuế (nhằm giải tỏa cưỡng chế thuế của cơ quan hải quan) hoặc các hồ sơ hải quan (để hợp thức hóa các lô hàng nhập lậu). Cũng theo thống kê của Hải quan, trong những năm qua đã có 500 ôtô nhập vào Việt Nam theo hình thức tạm nhập tái xuất nhưng đến nay chỉ có 100 chiếc làm thủ tục xuất và nhập trở lại. Nghĩa là còn 400 chiếc không làm thủ tục xuất và nhập trở lại mà lưu hành trong nội địa gây thất thu số tiền thuế rất lớn cho Nhà nước.
Công ước quốc tế về hệ thống hài hoà, mô tả và mã hoá hàng hoá (HS) và Danh mục thuế hải quan hài hòa ASEAN (AHTN) có tính kỹ thuật cao, đòi hỏi người áp dụng phải hiểu về hàng hóa và các quy tắc áp dụng. Thế nhưng, các tài liệu hỗ trợ cho phân loại hàng hoá đến nay vẫn chưa được ban hành công khai. Công tác hỗ trợ pháp luật cho người nộp thuế chưa mang tính chuyên sâu, chuyên nghiệp… Vì vậy, nhiều trường hợp đã phân loại sai, thất thu ngân sách. Nhiều lô hàng hoá nhập khẩu không đáp ứng yêu cầu vận tải trực tiếp theo quy định về xuất xứ nhưng đã được Hải quan cho hưởng thuế suất ưu đãi đặc biệt. Nếu áp dụng đúng quy định trong Hiệp định và Thông tư hướng dẫn về xuất xứ thì sẽ dẫn đến số thuế truy thu lên đến hàng nghìn tỷ đồng.
2. Gian lận thuế nhập khẩu qua địa bàn và sử dụng các phương thức thủ đoạn buôn lậu.
Qua công tác nghiệp vụ cho thấy, xu hướng hoạt động buôn lậu ngày càng diễn biến phức tạp. Xảy ra nhiều vụ buôn lậu nghiêm trọng, trốn thuế với giá trị lớn; Quy mô hoạt động buôn lậu lớn và có tổ chức liên quan đến nhiều địa bàn của các đơn vị hải quan khác nhau. Cụ thể nổi lên trên các tuyến, địa bàn trọng điểm sau:
Tuyến biên giới đường bộ: Địa bàn trọng điểm gồm: Móng Cái - Quảng Ninh; Tân Thanh - Lạng Sơn; Mộc Bài - Tây Ninh... Hàng hóa vi phạm không còn là nhóm hàng tiêu dùng như rượu, thuốc lá, đồ điện tử, điện lạnh... mà đã mở rộng ra nhiều mặt hàng có giá trị lớn như ngoại tệ, vàng, ô tô, gỗ, khoáng sản, xăng dầu... Thậm chí là cả các mặt hàng cấm, ma tuý.
Tuyến đường biển: Tập trung vào các địa bàn trọng điểm: Hải Phòng, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Vũng Tàu, TP. Hồ Chí Minh... Thủ đoạn chủ yếu là lợi dụng hình thức tạm nhập - tái xuất để buôn bán, vận chuyển trái phép các mặt hàng cấm, động vật hoang dã, NK hàng hóa không đảm bảo chất lượng, gây ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng.
Tuyến hàng không, bưu điện quốc tế: Tập trung ở một số địa bàn trọng điểm là TP. Hồ Chí Minh; Hà Nội nhà ga Sân bay quốc tế Nội Bài và các tuyến bay trọng điểm như: Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan, Hồng Kông, Quảng Châu... Mặt hàng trọng điểm là các loại hàng hoá gọn nhẹ, có giá trị cao như quần áo, mỹ phẩm, đồng hồ, máy ảnh kỹ thuật số, máy quay phim, máy tính xách tay... Phương thức, thủ đoạn chủ yếu là cất giấu hàng hoá trong người, trong hành lý; Tách bill, lợi dụng định mức miễn thuế, hàng quà biếu, quà tặng để vận chuyển trái phép hàng lậu.
Tính đến tháng 6/2014, cơ quan hải quan đã phát hiện xử lý 8.915 vụ, trị giá hàng vi phạm ước tính 168,904 tỷ đồng (tăng 14,3% so với cùng kỳ 2013); Khởi tố hình sự 6 vụ, chuyển các cơ quan khác khởi tố 27 vụ; Thu nộp ngân sách nhà nước 59,652 tỷ đồng.
3. Gian lận thuế nhập khẩu thông qua loại hình kinh doanh tạm nhập tái xuất.
Hoạt động kinh doanh tạm nhập tái xuất chủ yếu tạm nhập qua cảng Hải phòng, tái xuất đi Trung quốc. Hiện các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực này chủ yếu làm dịch vụ cho doanh nghiệp Trung Quốc, cho nên thường xuyên bị động từ nguồn hàng, thanh toán, chi phí, thời gian…
Cơ chế, chính sách quản lý và thủ tục hải quan đối với hàng kinh doanh tạm nhập - tái xuất quá thoáng, nên đối tượng hoạt động kinh doanh tạm nhập tái xuất hàng hóa rộng. Trong những mặt hàng tạm nhập tái xuất, có những mặt hàng có nguy cơ thẩm lậu cao như: thuốc lá, rượu ngoại, bia. Cung đường vận chuyển lại dài, thời gian vận chuyển lâu, trong khi đó công tác phối kết hợp giữa cửa khẩu nhập và cửa khẩu xuất có lúc, có nơi chưa chặt chẽ, còn nhiều sơ hở, nên một số doanh nghiệp đã lợi dụng để bán hàng trong nội địa, xuất hàng không đúng nơi được cho phép…
4. Gian lận thuế nhập khẩu qua việc lợi dụng hoạt động của các khu kinh tế phi thuế quan thuộc khu kinh tế cửa khẩu.
Các doanh nghiệp hoạt động trong một số khu kinh tế cửa khẩu như Khu kinh tế cửa khẩu Mộc Bài; Cầu Treo; Lao Bảo… được hưởng nhiều chính sách ưu đãi. Tuy nhiên, hoạt động của các khu kinh tế này chưa phát triển theo đúng như kỳ vọng. Các doanh nghiệp còn có tâm lý trông chờ, ỷ lại. Một số doanh nghiệp còn lợi dụng chính sách ưu đãi của nhà nước để gian lận thương mại, trốn thuế như:
Bán hàng không đúng tiêu chuẩn, đối tượng được miễn thuế; Cấu kết với doanh nghiệp bên ngoài để giảm giá hàng khi bán hàng vào nội địa nhằm gian lận thuế; Đưa hàng từ khu phi thuế quan xuất đi nước ngoài nhưng tiêu thụ tại nội địa; Tổ chức thu gom hàng mua miễn thuế để đưa vào nội địa tiêu thụ;
Lợi dụng chính sách miễn thuế đối với xe ôtô nhập khẩu vào khu phi thuế quan để nhập khẩu xe ô tô du lịch miễn thuế nhưng thực chất là lưu hành ngoài khu phi thuế quan, việc này gây khó khăn trong công tác quản lý của cơ quan Hải quan.
Công tác thanh khoản tờ khai và hoá đơn bán hàng của các doanh nghiệp trong khu hiện nay còn thực hiện theo phương pháp thủ công. Việc thanh khoản chủ yếu dựa vào số liệu báo cáo của doanh nghiệp , chưa chú trọng việc kiểm tra hàng tồn kho...
5. Gian lận thuế nhập khẩu qua việc lợi dụng loại hình gia công đầu tư.
Qua nghiệp vụ kiểm tra, giám sát, kiểm soát và hoạt động kiểm tra sau thông quan, ngành Hải quan đã phát hiện và đấu tranh có hiệu quả với các hình thức gian lận thương mại trong loại hình gia công, sản xuất xuất khẩu của nhiều doanh nghiệp FDI trên địa bàn. Hình thức gian lận chủ yếu là các công ty mẹ ở nước ngoài thành lập các doanh nghiệp trong nước để mua nguyên liệu, nhận nguyên liệu gia công; Sau đó, bằng việc khai tăng định mức sản xuất, thanh khoản sai để tiêu thụ số nguyên liệu gian lận vào nội địa, trốn được khoản thuế nhập khẩu. Ngoài ra, một số doanh nghiệp khai báo lỗ trong nhiều năm nhưng vẫn tiếp tục mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh, có dấu hiệu gian lận trốn thuế qua hình thức “chuyển giá”.
LHY